Hanes Neuadd Llanddarog | History of Llanddarog Hall 1946 – 2022

Cynhaliwyd y pwyllgor cyntaf i drafod y posibilrwydd o gael Neuadd yn Llanddarog ar Chwefror 26ain 1946 yn yr ysgol ac etholwyd Mr Danny Thomas, yr ysgolfeistr, yn Gadeirydd y pwyllgor. Ar Fawrth 22ain cynhaliwyd cyfarfod yn Festri Capel Bethlehem, Porthyrhyd a phenderfynwyd adeiladu Neuadd newydd. Ar 29ain Mawrth 1946 cafwyd cyfarfod cyhoeddus yn yr Ysgol i ddewis swyddogion sef Mr Danny Thomas, prifathro yr ysgol, fel Cadeirydd, Mr William Evans, Delfryn yn Ysgrifennydd, Mr Trefor Rees, Llethr Lodge yn Drysorydd. Yn y cyfarfod hwn hefyd penderfynwyd gofyn i Mr John Phillips,
Caerdydd, gynt o Penllwynio a Bryngwendraeth i ofyn am brynu’r cae, sef Cae’r Ffair fel yr adnabyddwyd ar y pryd. Ar y 12fed Ebrill 1946 cafwyd gwybod gan Mr Phillips ei fod yn rhoi’r cae yn rodd i’r Pwyllgor.

Bu llawer o drafodaeth am y math o Neuadd oedd angen a bu nifer o ddigwyddiadau codi arian yn cynnwys mabolgampau, eisteddfod, cyngherddau, dramau a pharti diwedd y rhyfel mewn pebyll gyda phrisiau mynediad rhwng 2 a 4 swllt, ond hanner pris i blant ac aelodau o Luoedd Eu Mawrhydi a oedd yn eu gwisg swyddogol. Bu hefyd gasgliad yn yr ardal pan godwyd £514-15-11 ac ar ddiwedd y flwyddyn 1946 roedd £678-19-01 yn y banc.

Mewn cyfarfod ar 12fed o Ebrill 1947 cafwyd gwybod gan y ‘National Council for Social Services’ fod defnyddiau adeiladu yn brin iawn ac y byddai’n amhosib adeiladu neuadd am y pedair i bum mlynedd nesaf. Roedd y Llywodraeth yn awyddus i ardaloedd gael eu hadfywio ar ôl y rhyfel gyda hen adeiladau o feusudd ymarfer y fyddin a oedd yn cael eu gwerthu. Dynodwyd yr adeiladau hyn fel “Hut 24” ble mae’r rhif 24 yn fesur o’r lled a gellir cael unrhyw hyd o faeau 6 troedfedd yr un. Mewn cyfarfod ar 9fed Mai 1947 cynigwyd adeilad dros dro o’r maint 72 wrth 24 troedfedd am log o £13 y flwyddyn.

Yn 1949 bu llawer o gyfarfodydd rhwng Cyngor Dosbarth Caerfyrddin, Y Pwyllgor Cynllunio a’r ‘Ministry of Transport’ a chael Ymchwiliad Cyhoeddus ond yn anffodus gwrthodwyd y cais cynllunio i adeiladu’r neuadd yng Ngae’r Ffair oherwydd y fynedfa o’r brif ffordd. Ymysg y safleoedd eraill a edrychwyd arnynt i adeiladu oedd oddiar Heol Penllwynio, i’r gorllewin o Heol Cwmisfael a hefyd yng Nghae Person. Yn y cyfarfod 21ain Mawrth 1951 roedd Mr Thomas Williams, Tynewydd, wedi cynnig darn o’r tir, ble mae’r neuadd bresennol, am £300.

Erbyn hyn roedd y gwaharddiad ar adeiladu wedi codi a chafwyd pris o £3,142 am adeilad newydd ond roedd hyn yn rhy ddrud ac aethpwyd yn ôl i’r cynnig o logi’r adeilad dros dro am £13 y flwyddyn gyda’r National Council yn cludo fframwaith concrit o dde Lloegr a’r cwmni James Rees, Pontantwn, yn cwblhau’r gwaith adeiladu. Cafwyd grantiau i ddodrefnu’r adeilad ac agorwyd yn swyddogol ar 5ed o Fai 1954 mewn seremoni dan gadeiryddiaeth y pwyllgor Mr D W Lewis a llywydd Cyngor Cymuned Sir Gaerfyrddin, Syr Grismond Phillips.

Terfynwyd rhentu’r adeilad ar yr 11eg o Dachwedd 1962 a phrynwyd am £400. Mae nifer o welliannau wedi’u gwneud ers hynny yn cynnwys cegin ac ystafell bwyllgor a phaneli solar yn 2010 sydd wedi bod yn incwm ychwanegol i’r neuadd. Cafodd y cae oedd yn rhodd i’r pwyllgor yn 1946 ei rentu i ffermwyr lleol hyd at ei werthu yn 2019.

_______________________________________________

The first committee to discuss the possibility of having a Hall at Llanddarog was held on 26th February 1946 at the school and Mr Danny Thomas, the schoolmaster, was elected Chairman of the Committee. On 22nd March a meeting was held at the Vestry in Bethlehem Chapel, Porthyrhyd, whereby it was decided to build a new Hall. On the 29th March 1946 a public meeting was held at the School to select officers namely Mr Danny Thomas, Headmaster at the school, as Chairman, Mr William Evans, Delfryn as Secretary and Mr Trefor Rees, Llethr Lodge as Treasurer. At this meeting it was also decided to ask Mr John Phillips, Cardiff, formerly of Penllwynio and Bryngwendraeth about purchasing the field, which was Cae’r Ffair as it was known at the time. On the 12th April 1946 Mr Phillips advised that he was donating the field to the Committee.

Many discussions were had about the type of Hall that was required and several fundraising events were held including sports, an eisteddfod, concerts, plays and an end of war party held in marquees with admission prices between 2 and 4 shillings, but half price for children and members of the Armed Forces who were attending in their official uniform. A collection was also made in the area with £514-15-11 being raised and by the end of 1946, a total of £678-19-01 was in the bank.

At a meeting on the 12th of April 1947 the National Council for Social Services advised that building materials were very scarce and that it would be impossible to build a hall for the next four to five years.  The Government were keen for areas to be regenerated after the war with former army buildings being sold.  These buildings were designated as “Hut 24” where the number 24 stated the width, and any length was possible with bays being 6 feet each. During a meeting held on 9th May 1947 a temporary building 72 by 24 feet was proposed for at a rate of £13 a year.

In 1949 several meetings were held between Carmarthen District Council, The Planning Committee and the Ministry of Transport and a Public Inquiry but unfortunately the planning application to build the hall at Cae’r Ffair was refused due to the entrance from the main road. Other sites looked at for building the hall included off Penllwynio Road, west of Cwmisfael Road and at Cae Person. During the meeting held on 21st March 1951 Mr Thomas Williams, Tynewydd, offered a piece of the land, where the present hall stands, for £300.

By this time the building ban had been lifted and a price of £3,142 was given for a new building but this was too expensive and the offer of hiring a temporary building for £13 a year was taken up with the National Council transporting a concrete framework  from the south of England and local firm James Rees, Pontantwn, completing the building work. Grants were obtained to furnish the building which officially opened on 5th May 1954 in a ceremony under the leadership of committee chair Mr D W Lewis and the president of Carmarthenshire Community Council, Sir Grismond Phillips. 

Rental of the building ended on the 11th of November 1962, and it was purchased for £400. Several improvements have been made since then, including a kitchen and committee room, and solar panels were installed in 2010 which has provided additional income for the hall.

The field which was donated to the committee in 1946 was rented to local farmers until it was sold in 2019.